Vegir hinnar munnlegu geymdar eru margir og furðulegir. Fyrir mörgum árum fór ég á sumarnámskeið Norrænu þjóðfræðastofnunarinnar í Turku í Finnlandi og deildi þar herbergi með David A. Taylor frá Amerísku þjóðfræðastofnuninni við Þingbókasafnið í Washingtonborg í Bandaríkjunum. Hann vakti þá athygli mína á því að í hljóðsafni þeirra væri íslenskt efni og spurði hvort ég hefði áhuga á að vita meira um það. Sem ég hafði. Í ljós kom að þar voru segulbandaafrit af efni sem bandaríski þjóðfræðingurinn Sidney Robertson Cowell safnaði meðal Íslendinga í Kaliforníu árið 1938.

Í íslensku eru að minnsta kosti þrjú lýsingarorð sem notuð eru til að lýsa þeim sem þarfnast matar. Algengast þeirra er líklega lýsingarorðið svangur en auk þess eru gjarnan notuð orðin hungraður og soltinn. Öll þessi orð eru þekkt úr fornmálinu en í nútímamáli koma tvö þau síðarnefndu þó sjaldnar fyrir ein og sér. Öll orðin geta myndað samsetningar með herðandi forlið, eins og sársvangur, banhungraður og glorsoltinn sem þá lýsa mikilli svengd.

Eitt fegursta íslenska nótnahandrit sem varðveist hefur er geymt í Konungsbókhlöðu í Kaupmannahöfn og á sér sérkennilega sögu. Upphaflega var þetta latnesk messubók, líklega rituð á Englandi á síðasta fjórðungi 14. aldar. Um aldamótin 1600 var bókin komin til Íslands en hún var vita gagnslaus í hugum lútherskra. Því var textinn skafinn upp og bókfellið notað á nýjan leik en lýsingarnar látnar ósnertar.

Margir þekkja örnefni best af kortum eða loftmyndum. Þau gera manni kleift að bera kennsl á tiltekna staði eða fyrirbæri í landslagi, meta afstöðu milli þeirra og sjá fyrir sér og upplifa aftur ferðalög, atburði eða sagnir sem tengjast þeim. Sumir staðir eru þó þannig að venjuleg kort komast hvergi nærri því að fanga landslagið og aðeins örfáir ná að upplifa það í návígi. Þar á meðal eru fuglabjörg sem steypast þverhnípt niður í sjó og eru fáum fær nema fuglinum fljúgandi – lóðrétt landslag.

Nýyrðavefurinn

Nýyrðavefurinn, nyyrdi.arnastofnun.is, er einn af vefjum Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og var hann opnaður á degi íslenskrar tungu, 16. nóvember 2018. Markmiðið með vefnum var að búa til vettvang þar sem almenningur gæti sent inn nýyrði eða tillögur að þeim til stofnunarinnar en þann möguleika hafði vantað.

Fjöldamörg hversdagsleg orð í íslensku innihalda erlend sérheiti í einhverri mynd. Dæmi:

Hvernig í ósköpunum á að taka skjöl úr skjalaskápum og gera þau aðgengileg almenningi á netinu með skikkanlegum hætti? Það var úrlausnarefnið sem nafnfræðisvið Árnastofnunar stóð frammi fyrir þegar tekin hafði verið ákvörðun um að gera örnefnasafn stofnunarinnar aðgengilegt á netinu.

Handritapistlar fjalla yfirleitt um handrit í vörslu Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Þessi pistill snýst hins vegar um víðförult handrit sem hafði aðeins tímabundna viðdvöl í handritageymslunni í Árnagarði. Handritið er í eigu Íslenskudeildar Háskólans í Manitóba í Winnipeg en með því að fá það lánað til Íslands var hægt að búa til stafrænt afrit sem tryggir aðgengi fræðimanna að því óháð staðsetningu.

Rétt áður en heimsfaraldurinn skall á var minnst 200 ára afmælis Jóns Árnasonar (1819−1888) með málþingi og fleiri uppákomum um hann og þjóðsagnasafn hans. Þjóðsagnasafnið mikla sem við Jón er kennt hefði þó varla orðið að veruleika ef hann hefði ekki notið liðsinnis Magnúsar Grímssonar (1825−1860). Jón var heimiliskennari hjá Sveinbirni Egilssyni meðan hann stundaði sjálfur tungumálanám, stundakennslu og yfirlestur handrita og prófarka með Sveinbirni. Magnús var nokkrum árum yngri en Jón og kom oft á heimili Sveinbjarnar.