Skip to main content
1. október 2015
Fornbréf frá Stóru Papey - Óblíð orð á Stóru Papey árið 1299

Á sumarþingi á Tingwall árið 1299 rituðu lögþingsmenn á Hjaltlandi bréf (nú AM dipl. norv. fasc. C3 a) sem fjallar um deilur varðandi jarðamat á eynni Stóru Papey, nú Papa Stour. Þetta er elsta varðveitta bréf frá Hjaltlandi, svo kunnugt sé. Það fjallar um ásakanir sem bornar voru á Þorvald Þórisson, sýslumann, um að hann hafi ranglega tekið sér hluta af skattgjaldi af eyjunni, sem hann átti að gjalda Hákoni Magnússyni jarli, bróður Eiríks Noregskonungs.

1. júlí 2013
Kvæðabók úr Vigur – AM 148 8vo

Þann 25. júní síðastliðinn var opnuð í Vigur í Ísafjarðardjúpi sjötta sýningin í verkefninu Handritin alla leið heim. Í fjósinu í Vigur má því í sumar sjá vandaða eftirgerð Hersteins Brynjólfssonar af merku handriti sem til varð í eynni og er kennt við hana: Kvæðabók úr Vigur. Sýningin er haldin samstarfi við Byggðasafn Vestfjarða, heimamenn í Vigur og embætti prófessors Jóns Sigurðssonar.

4. janúar 2010
Ættarnöfn á Íslandi

Þessi skrá um ættarnöfn á Íslandi er birt hér á vinnslustigi til þess að afla nánari upplýsinga um tilkomu nafnanna hér á landi. Hún byggist á ýmsum heimildum, ekki síst Ættarnafnabók, sem stjórnvöld skráðu í ættarnöfn á árunum 1915-1925. Á þeim árum var leyft að skrá ættarnöfn opinberlega og greiddu menn fyrir skráningu nafnanna. Ættarnöfn höfðu smám saman verið að festa sig í sessi á Íslandi á öldunum á undan, bæði tóku Íslendingar sem dvöldu erlendis við nám upp ættarnöfn og eins komu erlendir menn, einkum kaupmenn og athafnamenn, sem hér settust að, upp ættarnöfnum sínum hérlendis.

1. ágúst 2008
kjallari

Orðið kjallari ‘hluti húss undir jarðhæð, að hluta eða öllu leyti niðurgrafinn’ kemur þegar fyrir á nokkrum stöðum í fornu máli (sjá Fritzner undir kjallari). Það kemur þar stundum fyrir í myndinni kelleri og er talið vera gamalt tökuorð í norrænum málum úr fornsaxnesku, en þangað komið úr latínu cellarium ‘forðabúr.’ Orðið kjallari hefur þegar í fornmáli getið af sér samsett orð eins og kjallaramaðursteinkjallarivínkjallari.

1. júlí 2004
stígvél

Stundum er sagt að íslenska sé óvenjulega gegnsætt tungumál og er þá gert ráð fyrir því að almennt sé hægt að ráða merkingu orða af útliti þeirra eða hljómi. 

1. ágúst 2003
prímus

Karlkynsorðið prímus (fleirtala: prímusar) vísar til eldunartækja sem einkum eru notuð í útilegum og ganga yfirleitt fyrir gasi; eldri gerðir notuðu steinolíu eða bensín sem þær breyttu í gas. Í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans má m.a. finna eftirfarandi dæmi um orðið:

1. júlí 2003
jeppi

Notkun og merking

Í Íslenskri orðabók (2002) eru gefnar upp tvær merkingar nafnorðsins jeppi og er sú fyrri skýrð svo:

sterkbyggður bíll með hátt undir öxlum, með drifi á öllum hjólum og millikassa til að breyta drifstyrknum, upphaflega gerður til aksturs á vegleysum eða vondum vegum 

1. júlí 2002
friðgin

Í fornu máli hafði orðið fjölskylda aðra merkingu en tíðust er nú. Þá hafði orðið hyski nánast merkinguna ‘fjölskylda, heimilisfólk’ og það var alls ekki neikvæðrar merkingar áður fyrr. Eitt er það orð annað í fornu máli sem hefur merkinguna ‘foreldrar og börn’. Þetta er orðið friðgin. Það er reyndar afar sjaldgæft, kemur einungis tvisvar fyrir, einu sinni í óbundnu máli og öðru sinni í bundnu.