Í fljótu bragði virðist mega líta á orðin íþrótt og sport sem samheiti. Í nýlegum orðabókum, bæði í Íslenskri orðabók og Íslenskri nútímamálsorðabók, er sport skýrt sem ‘íþrótt(ir)’. Orðið sport kemur aftur á móti ekki fyrir í skýringum á orðinu íþrótt: 1 ‘leikni, fimi ...’; 2 ‘kerfisbundnar æfingar til að þjálfa líkamann (oft til að ná e-m tilsettum árangri, setja met o.þ.h.)’.

AM 345 fol. er íslenskt skinnhandrit skrifað eftir 1549. Handritið inniheldur Jónsbók, réttarbætur (síðustu frá 1549) og tímatal. Líklegt er að síðustu 15 blaðsíðurnar hafi verið skrifaðar nokkru síðar, en þó á 16. öld.

„Fótur undir Fótarfæti“: þar elst upp Ólafur Kárason Ljósvíkingur í Heimsljósi Halldórs Laxness, og er ekki laust við að í nafngiftinni djarfi fyrir háði hjá skáldinu. Því að þótt þessi staður sé að vísu ekki til í raun og veru geymir íslensk örnefnaflóra mörg dæmi um samsett nöfn þar sem sami liður er endurtekinn. Talsvert er um þríliða samsetningar eins og Vatnshólsvatn, Fossárfoss og Gilsárgil, þar sem staður A er kenndur við stað B en síðan staður B við stað A svo út kemur mynstrið BAB.

Stundum sér fólk þjóðfræðinga fyrir sér á sauðskinnsskóm að gæða sér á þeim mat sem tíðkast á þorrablótum. Þessi ímynd byggist á arfleifð nítjándu aldar og er fjarri þeirri þjóðfræði sem nú er stunduð. Þeir sem koma nærri þjóðfræðum eru að vísu oft áhugasamir um það gamla og glataða í leit að fólki sem ólst upp í torfbæjarsamfélagi síðustu aldar þegar álfar og huldufólk bjuggu í hverjum hól. En sveitasælan á stórum baðstofuheimilum nítjándu aldar er ekki lengur hin eina sanna íslenska þjóðmenning sem þjóðfræðingar geta gert að viðfangsefni sínu.

Ný orð bætast sífellt við orðaforðann, jafnt tökuorð sem nýyrði. Hér verður athyglinni fyrst og fremst beint að þeirri íslensku orðmyndunarhefð að mynda ný orð úr innlendum stofnum. Samsetning er algengasta leiðin við myndun nýrra orða í íslensku en þá eru tveir eða fleiri stofnar tengdir saman til að mynda nýtt orð. Dæmi: lýðheilsa, úr lýður og heilsa, flugfélag, úr flug og félag. Þessi orðmyndunarleið er mjög virk og oft bætast slík orð við málið án þess að tekið sé eftir.

COVID-19

COVID-19 er alþjóðlegt heiti á þeim sjúkdómi sem kórónuveiran (e. severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 eða SARS-CoV-2) veldur. Það er stytting á coronavirus disease 2019. 

Uppruni og notkun

Orðið sóttkví og orðasambandið að setja (e-n) í sóttkví eru á allra vörum um þessar mundir. Sóttkví er kvenkynsorð sem er notað um það þegar fólki er gert að loka sig af tímabundið til að draga úr smithættu og afstýra útbreiðslu smitsjúkdóma. Það er sett saman úr orðunum sótt ‘veiki’, sem einkum er haft um smitsjúkdóma, og kvenkynsorðinu kví ‘aflokað svæði’.

Meðal margvíslegra safnhandrita Jóns Árnasonar með þjóðfræðum er Lbs 587 4to, þulu- og þjóðkvæðasafn. Þar eru bæði uppskriftir Jóns og annarra á þulum og þjóðkvæðum úr munnlegri geymd og afrit af sams konar textum úr öðrum handritum.

Samkvæmt Íslenskri nútímamálsorðabók, sem nú er í smíðum við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum, merkir nafnorðið dagskrá ‘listi yfir atriði sem tekin eru fyrir hvert af öðru, í útvarpi, sjónvarpi, á fundi eða skemmtun’. Orðið er nokkuð algengt í íslensku nútímamáli og ef leitað er í Risamálheildinni birtast nálægt 150.000 dæmi úr ýmiss konar textum, aðallega Alþingisræðum og fréttatextum. dagskrá er þó ekkert sérstaklega gamalt orð í íslensku og samkvæmt ritmálssafni Orðabókar Háskólans er elsta dæmið sem varðveist hefur á prenti frá árinu 1851.

Sagnagrunnur er gagnagrunnur yfir flestar íslenskar sagnir sem birst hafa á prenti. Í grunninum eru skráðar upplýsingar um rúmlega 10 þúsund sagnir úr 21 þjóðsagnasafni. Auk útdráttar og upplýsinga um í hvaða riti sögnin er prentuð má þarna finna lista yfir staði sem minnst er á í sögnunum ásamt upplýsingum um heimildarmenn og safnara og heimili þeirra. Viðmót grunnsins hefur ýmsa leitarmöguleika og býður meðal annars upp á birtingu á landfræðilegri dreifingu sögustaða og heimila.