Þess er getið í íslenskum annálum að árið 1308 hafi „lærðra manna spítali“, einhvers konar vistheimili fyrir aldraða og sjúka, verið stofnaður í Gaulverjabæ í Flóa. Tveir menn höfðu forgöngu um þessa stofnun: Árni Helgason, biskup í Skálholti 1304–1320, og Haukur Erlendsson, áhrifamaður í íslensku samfélagi og menningarlífi, sem þá hafði um hríð búið í Noregi og starfað þar sem lögmaður. Haukur hlaut frama á norskri grund; hann var konunglegur ráðgjafi Hákonar háleggs og var sleginn til riddara árið 1304 en af þeim sökum er hann jafnan titlaður „herra Haukur“ í annálum.

Í Konungsbókhlöðu í Kaupmannahöfn eru mörg íslensk handrit. Ýmsar ástæður eru fyrir því að þau rötuðu í bókhlöðu konungs en oft voru keypt handrit bókasafnara til safnsins. Meðal bókasafna sem bókhlaðan keypti var safn Abrahams Kalls (1743–1821) sagnfræðings, háskólabókavarðar og prófessors. Í safni hans eru hátt í 80 handrit sem eru tengd norrænu málsvæði; þau eru öll á pappír og langflest íslensk frá 18. öld.

AM 243 b α fol. frá um 1275 er elsta varðveitta handrit Konungs skuggsjár sem er kennslubók ætluð konungssonum og er almennt talin til merkustu miðaldarita Norðurlanda. Konungs skuggsjá var samin í Noregi um miðja þrettándu öld fyrir tvo syni Hákonar Hákonarsonar konungs, Hákon unga og Magnús (sem síðar tók við konungdómi og hlaut auknefnið lagabætir). Þetta eintak af verkinu var ritað fáeinum áratugum síðar eða um 1275. Stafsetning og skrift benda til þess að handritið sé ritað nálægt Björgvin og að skrifarinn hafi komið frá austurhluta Noregs eða Svíþjóð.

Hvað er Jónsbók?

AM 471 4to er lítið og hnellið handrit frá síðari hluta 15. aldar. Í því eru Íslendinga-sögurnar Þórðar saga hreðu, Króka-Refs saga og Kjalnesinga saga, sögurnar af Hrafnistumönnunum Katli hæng, Grími loðinkinna og Örvar-Oddi og riddarasagan Viktors saga og Blávus. Handritið er alls 108 blöð og hefur upphaflega verið hluti sama handrits og fremri hluti AM 489 4to sem er 26 blöð. Á fremri hluta 489 eru Bárðar saga Snæfellsáss og riddarasagan Kirjalax saga, en á aftari hlutanum, sem er úr öðru handriti, eru riddarasögur.  

Handritið sem hér er til umfjöllunar er handrit að íslenskri orðabók og var skrifað af Jóni Ólafssyni úr Grunnavík á árunum 1734 og fram undir það að hann lést 1779. Handritið var því aldrei í eigu Árna Magnússonar heldur varð hluti af safni hans eins og önnur handrit Jóns að honum látnum, stór og smá. Kveikjan að orðabók Jóns var áhugi Árna á að Íslendingar eignuðust góða orðabók þótt ekki lifði hann það né Jón sjálfur. Ævi Jóns var enginn dans á rósum en orðabókarhandritið er góður vitnisburður um elju hans og áhuga á íslensku máli.

Árna Magnússyni var í mun að eignast annálahandrit yngri sem eldri. Hann átti miðaldaannála á skinni og yngri pappírsuppskriftir, sumar gerði hann sjálfur. Hann safnaði annálasamsteypum sem gerðar voru upp úr miðaldaannálum um miðja sautjándu öld, gerði gagnmerkar athuganir á þeim og reif í sundur þær sem honum þótti leiða eftirkomendurna í villu. Hann safnaði annálum eftir sautjándu aldar höfunda en missti það safn í eldsvoðanum í Kaupmannahöfn haustið 1728.

„Moyses hét guðs dýrlingr í Gyðinga fólki sá er fyrst hóf þá þrifnaðar sýslu að rita helgar bækur um guðs stórmerki. Það eru fimm bækur er hann gerði en fyrsta frá upphafi heims framan til sinnar ævi en fjórar of þau tíðendi er urðu um hans daga. Þær eru undirstöður allra heilagra ritninga bæði í fornum <lögum> og nýjum.“