Ævintýri eru oft til í mörgum mismunandi tilbrigðum líkt og Kristín Anna Hermannsdóttir skrifaði um í þjóðfræðipistlinum „Upprunaligast og fornligast“ sem birtist hér á vef Árnastofnunar í fyrra. Meðal þeirra sem varðveist hafa í fleiri en einu tilbrigði er Sagan af Hlina kóngssyni. Áður en ég kynntist því ævintýri var ég vön ævintýrum þar sem kvenhetjurnar voru iðnar, fallegar og hjartahreinar en karlhetjurnar voru hugrakkar, klókar, fyndnar og traustar.

Fyrra bindi þjóðsagnasafns Jóns Árnasonar, Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri, kom út árið 1862 – og það sama ár fæddist Ólafur Davíðsson í Felli í Sléttuhlíð í Skagafirði. Hann var sonur prestshjónanna þar, Davíðs Guðmundssonar og Sigríðar Ólafsdóttur, en Jón Árnason var einmitt móðurbróðir Davíðs. Ólafur átti þannig ef til vill ekki langt að sækja áhugann á þjóðlegum fróðleik og hann segist hafa lesið „Þjóðsögurnar spjaldanna á milli, upp aptur og aptur á kornúngum aldri“ (ÍGSVÞ II 4).

Þulur hafa löngum verið einhvers konar regnhlífar­hugtak yfir ýmsar og oft ólíkar tegundir kveðskapar. Það kann að tengjast því að skilningur og skynjun manna á því hvað þulur eru hefur oft verið mismunandi og sögnin að þylja hefur haft afar mismunandi merkingar, allt frá mjög almennu ‚tala‘, ‚mæla‘ til mun sérhæfari, t.d. ‚kveða‘, ‚tauta‘ eða ‚flytja fræði‘.

Seint á 19. öld þegar Jón Árnason safnaði þjóðsögum og ævintýrum til útgáfu voru honum sendar uppskriftir af sögum víðs vegar að af landinu og fékk hann gjarnan mörg tilbrigði við sömu sögu frá mismunandi söfnurum. Jón skrifaðist mikið á við safnarana og í bréfunum var oft rætt um sögurnar og mismunandi útgáfur þeirra.

Sagnagrunnur er gagnagrunnur yfir flestar íslenskar sagnir sem birst hafa á prenti. Í grunninum eru skráðar upplýsingar um rúmlega 10 þúsund sagnir úr 21 þjóðsagnasafni. Auk útdráttar og upplýsinga um í hvaða riti sögnin er prentuð má þarna finna lista yfir staði sem minnst er á í sögnunum ásamt upplýsingum um heimildarmenn og safnara og heimili þeirra. Viðmót grunnsins hefur ýmsa leitarmöguleika og býður meðal annars upp á birtingu á landfræðilegri dreifingu sögustaða og heimila.

Þær gjörðu lítinn
ríks manns rétt,
hjuggu af hönum höfuðið
við hallarinnar stétt.
          Þar sem öðlingar fram ríða

                       (Úr Ebbadætra kvæði)