Skip to main content

Pistlar

Sjömannabani

Birtist upphaflega í mars 2009.

Fjöldi örnefna felur í sér tölumerkingu af einhverju tagi og er efni sem gaman er að velta nokkuð fyrir sér. Þar kennir ýmissa grasa þegar litið er til uppruna nafnanna og hlutverks þeirra.

Mjög mörg þjóna þeim tilgangi helst að telja eða lýsa landslagi og aðstæðum. Annar flokkur nafna varðar einhvers konar mat, verðgildi eða landkosti og tengjast þau oftar en ekki heyskap og heyfeng. Í þriðja lagi eru svo örnefni sem sögur eða sagnir fylgja og þá oft um slysfarir af einhverju tagi. Tvær tölur, sjö og tólf, skera sig nokkuð úr þegar kemur að síðasta flokknum, þar er fjölbreytnin einna mest í sögnum tengdum nöfnunum. Kann að vera að þar ráði einhverju um að þessar tölur hafa löngum verið álitnar heilagar eða táknrænar í ýmsum skilningi; því hafi þær tilhneigingu til að draga til sín sögur af viðburðum af ýmsu tagi öðrum tölum fremur.


Nafnið Sjömannabani er til á nokkrum stöðum á sunnanverðum Vestfjörðum en ekki eru dæmi annars staðar frá í örnefnasafni. Í Sauðeyjum á Breiðafirði er Sjömannabani, steinn í sjónum − „manndrápsklettur“ − og sagt að á honum hafi sjö menn týnt lífi. Kletturinn sá er á bakborða þegar farið er upp í aðallendinguna á Bæjareyjunni. Við Sauðeyjar er raunar líka Tólfmannabani og sagt að á honum „hafi eitt sinn farizt nær því allt heimilisfólk úr Sauðeyjum, er það var að koma úr kirkjuferð frá Brjánslæk.“ Hér er því betra að fara með gát. Fyrir landi Miðhlíðar á Barðaströnd er Sjömannabani, boði sem sést um lágsjávað, og sagt að þar hafi farist bátur með sjö mönnum en ekki kunna menn nú frekar að segja frá þeim atburði. Norðan megin í Patreksfirði, skammt utan við byggðina á Vatneyri, er stór steinn eða hlein fram í sjó og heitir Sjömannabani. Sagt er að á honum hafi farist bátur með sjö mönnum. Sá getur enn gert sjómönnum skráveifu því að í nóvember árið 2001 strandaði línuskipið Núpur BA-69 við steininn og varð af mikið tjón á skipinu og afla þess en til allrar lukku ekki mannskaði. Við svonefnt Bjarnanes í landi Kirkjuhvamms á Rauðasandi er sagt að hafi verið veiðistöð og þar er mikið af báthrófum. Fyrir framan nestána er steinn, nefndur Sjömannabani, en engin saga fylgir honum önnur en sú er lesa má úr nafninu sjálfu. Rétt innan við þar sem Baulhúsaá í Arnarfirði fellur til sjávar er skerið Sjökarlabani og sagt að þar hafi farist bátur með sjö mönnum.

Núpur BA-69 á strandstað.

En það er fleira að varast en sker og boða í sjó. Á Sandsheiði milli Rauðasands og Barðastrandar eru nokkur vötn sem heita Molduxavötn og eitt þeirra heitir Sjömannabani. Engum sögum fer af slysförum þar, en landslagi svo lýst að Molduxar séu „hólaþyrping austur af Oddavatni, öræfalegt og skuggalegt svæði með djúpum tjörnum og smápyttum.“ Fremst (þ.e. innst) í Mórudal á Barðaströnd er hnúkur eða klettahjalli sem heitir Sjömannabani. Sögur eru af mannskaða þar. Átta menn af Barðaströnd höfðu verið að flytja bát frá Fossi í Suðurfjörðum, yfir Fossheiði. Á heimleið hrepptu þeir hríðarbyl svo að hvergi rofaði í kennileiti og komu fram á klettahjalla þennan á suðurbrún heiðarinnar. Sjö þeirra steyptust fram af ásamt bátnum og biðu bana en áttundi maðurinn gat fótað sig á hjallabrúninni. Hann komst til bæja og sagði frá óförum félaga sinna. Sagt er að ýmsir sem fara um Fossheiði í vondum veðrum hafi séð svipi sjömenninganna (Vestfirzkar sagnir III (s. hl.), bls. 231−232).

Birt þann 20. júní 2018
Síðast breytt 24. október 2023
Heimildir

Örnefnaskrár í safni Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
http://www.arnastofnun.is/page/arnastofnun_nafn_nefnir
http://patreksfjordur.is/fullfrett.phtml?id=495