Skip to main content

Pistlar

Harðskafi

Birtist upphaflega í nóvember 2007.

Nýjasta bók Arnaldar Indriðasonar ber nafnið Harðskafi og sagt er í fréttum af útkomu hennar að hún heiti eftir fjalli fyrir austan. Örnefnið er a.m.k. til á fimm stöðum sem hér skulu nefndir:

  1. Fjall upp af Eskifirði (Múlasýslur, bls. 370; Eskja I, bls. 74; Árbók 2005:42, 119).
  2. Bratt og hátt hamrafjall með gróðurlitlum hlíðum fyrir ofan bæinn í Kálfafellskoti í Fljótshverfi í V-Skaftafellssýslu.
  3. Hæð eða lágur hryggur í Hlíð í Skaftártungu í V-Skaftafellssýslu.
  4. Þverhnípt, slétt berg, gráleitt á að sjá í Suður-Hvammi í Mýrdal í V-Skaftafellssýslu.
  5. Í túninu í Holti undir Eyjafjöllum, Rang.

Eins og sjá má af þessu virðist útbreiðsla nafnsins takmörkuð við sunnanvert Austurland og Suðurland.

Bleiksá. Efst uppi til vinstri sést á útendann á Harðskafa. Ljósmynd: Hjörleifur Guttormsson

Samkvæmt nýjustu orðabók merkir orðið harðskafi 'lélegt fóður eða fæði', en harðskafatún 'tún með hörðum og þurrum jarðvegi'. Lýsingarorðið harðskafalegur er haft í merkingunni 'hrjóstrugur' eða 'harðneskjulegur' (Íslensk orðabók). Tvö samsettu orðin eru merkt Austfjörðum í Orðabók Sigfúsar Blöndals.

Nafnið Harðskafi kemur fyrir í Hálfs sögu og Hálsrekka í eftirfarandi erindi:

(Ú.) Munu Úlfs synir
øfri verða,
Oddr ok Örnólfr,
Áti enn svarti,
Börkr ok Brynjólfr,
Búi, Harðskafi,
Rauðr enn rammi,
ef reynir til. (Skjaldedigtningen II B, 284)


Í orðabókinni um skáldamálið forna er Harðskafi skýrt sem „sagnperson (egl. 'som skærer, skraber, kraftig'), Hálfs VIII 5.“ (Lexicon poeticum, 230).

Í norsku er orðið Hardskaving til í merkingunni „en haard Prøve'; f. Eks. om en dygtig Storm paa en Søreise“. (Aasen, Norsk Ordbog) en orð samsvarandi harðskafa í íslensku virðist ekki til.

Orðið skafi merkir 'skafa (verkfærið)' en líka það sem verður til við skafið. Það leiðir hugann að so. skafa um snjó, og er hugsanlegt að það eigi við þar sem Harðskafi er nafn á fjalli.

Ekki er að sjá að örnefnið sé til á öðrum Norðurlöndum, en merking þess hér virðist nánast vera 'bert og harðhnjóskulegt fjall eða hæð'.

Birt þann 20. júní 2018
Síðast breytt 24. október 2023
Heimildir

Ivar Aasen. Norsk ordbog med dansk Forklaring. Fjerde uforandrede Udgave. Kristiania 1918.
Árbók Ferðafélags Íslands 2005. Austfirðir frá Reyðarfirði til Seyðisfjarðar, eftir Hjörleif Guttormsson. Reykjavík 2005.
Eskja I. Örnefni við Eskifjörð. Sögur og sagnir af örnefnasvæðinu. Einar Bragi Sigurðsson sá um útgáfuna. Eskifirði 1971.
Íslensk orðabók. Fjórða útgáfa byggð á 3. prentun frá 205 með allnokkrum breytingum. Ritstjóri: Mörður Árnason. Edda útgáfa hf. Reykjavík 2007.
Lexicon poeticum. Oprindelig forfattet af Sveinbjörn Egilsson. 2. udg. ved Finnur Jónsson. Kbh. 1931.
Den norsk-islandske Skjaldedigtning, udg. ved Finnur Jónsson. B. Rettet tekst med tolkning. Kbh. og Kria 1914.
Múlasýslur. Sýslu- og sóknalýsingar. Finnur N. Karlsson, Indriði Gíslason og Páll Pálsson sáu um útgáfuna. Reykjavík 2000.
Sigfús Blöndal. Íslensk-dönsk orðabók. Reykjavík 1920–1924.
Örnefnaskrár í örnefnasafni Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.