Skip to main content

Pistlar

páskavika - dymbilvika

Vikan sem byrjar með pálmasunnudegi og lýkur laugardaginn fyrir páska er oft nefnd páskavika. Svo hefur þó ekki alltaf verið og hefur menn stundum greint á um merkingu orðsins. Í fornu máli eru mörg dæmi um orðið og af samhengi má sjá að páskavika byrjar með páskadegi. Þetta skýrist með því að vikan hefst með sunnudegi, páskadagur er þá fyrsti dagur vikunnar og hún dregur síðan nafn sitt af páskahátíðinni.

Í umræðum á Alþingi árið 1853 kom fram tvenns konar skilningur á orðinu páskavika. Töldu sumir að hún hæfist pálmasunnudag og lyki laugardaginn fyrir páska en aðrir héldu því fram að páskavika hæfist páskadag og lyki laugardaginn hinn næsta á eftir. Þessum síðarnefnda skilningi til stuðnings var vitnað í forn rit, t.d. Laxdæla sögu, þar sem sú merking orðsins skýrist ótvírætt af samhenginu. Þessi tvenns konar skilningur kemur vel fram í þeim fáu dæmum sem eru í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans, m.a. þessi:

  • því nú almennt kalla menn páskaviku þá, sem byrjar með páskadegi.
  • á pálmasunnudaginn, er dymbilvikan byrjar á — í tilskipuninni kallast vika sú ranglega páskavika.

Annars er vikan fyrir páska oft nefnd dymbilvika, stundum kyrravika og jafnvel efsta vika. Árni Björnsson (1993) fjallar um þessar nafngiftir í riti sínu, Saga daganna (bls. 613–35). 

Skírdagur og föstudagurinn langi eru gjarnan einu nafni nefndir bænadagar og hefur sú nafngift verið algeng um land allt til skamms tíma. En þessir tveir dagar hafa einnig borið fleiri nöfn þó að þau hafi ekki tíðkast um allt land. Í Þingeyjarsýslum var orðið skírdagshelgar algengt heiti á þessum helgidögum og aðalheiti þeirra í máli fólks fyrr á tíð. Þetta orð þekktist einnig í Eyjafirði, svo og í nyrsta hluta Norður-Múlasýslu. Enn fremur var þetta orð eitthvað þekkt á Vestfjarðakjálkanum. Á Austfjörðum þekktust orðin lægri helgar eða lághelgar um bænadagana. Á takmörkuðu svæði um norðanverðan Breiðafjörð og Dali nefndust dagarnir stundum lægri dagar og á stöku stað læridagar.

(apríl 2011)

Birt þann 20. júní 2018
Síðast breytt 24. október 2023
Heimildir
  • Árni Björnsson. 1993. Saga daganna. Reykjavík: Mál og menning.
  • Íslensk orðabók. Þriðja útgáfa, aukin og endurbætt. Ritstjóri Mörður Árnason. Reykjavík: Edda 2002.
  • Ritmálssafn Orðabókar Háskólans.
  • Talmálssafn Orðabókar Háskólans.