Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar tungu 2012 voru afhent á Álftanesi á degi íslenskrar tungu. Auk þess var veitt viðurkenning fyrir störf í þágu íslenskrar tungu.
Katrín Jakobsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra veitti Hannesi Péturssyni Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar 2012.
Í rökstuðningi ráðgjafarnefndar segir:
„Hannes Pétursson fæddist á Sauðárkróki 14. desember 1931 og var því aðeins 24 ára þegar hann kvaddi sér hljóðs með Kvæðabók sinni sem út kom 1955. Tóku almennir lesendur og gagnrýnendur bókinni svo fagnandi að mörgum þótti sem annað eins hefði ekki gerst síðan Davíð Stefánsson gaf út Svartar fjaðrir 1919. Einn ritdómari komst svo að orði að það sætti miklum tíðindum „þegar fullþroskað og stórbrotið skáld kemur formálalaust inn í bókmenntirnar“. Ekki var innkoman þó formálalaus með öllu því Hannes var þá þegar vel þekktur meðal ljóðaunnenda af ljóðum sem birst höfðu í blöðum og tímaritum og í Ljóðum ungra skálda 1954. Ætíð síðan hefur hann verið ljóðinu trúr og ljóðabækur hans hafa jafnan vakið mikla og verðskuldaða athygli.
„Þú sameinar svo margt sem þarf að sameina“ sagði Steinn Steinarr við Hannes ungan enda hefur hann löngum verið kallaður brúarsmiður í íslenskri ljóðagerð og má það til sanns vegar færa þó sjálfur hafi hann að eigin sögn aldrei unnið markvisst og meðvitað að neinu slíku.
Með þessu heiti er á það bent að ljóð hans hafi löngum verið sem brýr milli hefðar og nútíma, standi föstum fótum í íslensku umhverfi, náttúru og sögu en fáist þó engu að síður iðulega við vanda okkar hér og nú. Að auki byggja þau mjög á íslenskri kveðskaparhefð, jafnt að formi sem efni, þó fæst þeirra séu ort undir föstum bragarháttum. Langflest þeirra eru fríljóð þar sem skáldið beitir gjarna stuðlasetningu og þótt rími bregði fyrir er það sjaldnast reglubundið. Í hina röndina, við hinn brúarsporðinn eru ljóð hans beintengd miðevrópskri, einkum þýskri ljóðahefð, enda stundaði Hannes háskólanám í Þýskalandi í tvö ár að loknu stúdentsprófi en settist eftir það í Háskóla Íslands og lauk cand. mag. prófi í íslenskum bókmenntum 1959.
Ljóðmál sitt hefur Hannes þróað jafnt og þétt, haldið persónulegum einkennum sínum en jafnframt ævinlega verið reiðubúinn að brjótast úr vanaböndum og nema ný lönd. Mikil endurnýjun kom til að mynda fram í bókum eins og Heimkynnum við sjó (1980) og 36 ljóðum (1983) og enn hefur hann sótt fram á ný mið í nýjustu ljóðabókum sínum Eldhyl (2003) sem færði honum íslensku bókmenntaverðlaunin og Fyrir kvölddyrum (2006).
Hannes var um árabil starfsmaður Menningarsjóðs og vann þar að margvíslegum útgáfumálum og ritstjórn. Hann hefur einnig fengist nokkuð við þýðingar.
Merkur þáttur í höfundarstarfi hans birtist einnig á sviði fræðimennsku. Hann hefur lyft hinum þjóðlega sagnaþætti á nýtt listrænt plan í bókum eins og Rauðamyrkri (1973) og heimildaþáttaritsafninu Misskipt er manna láni (1982-87). Í þessum bókum birtist hann einnig sem mikill meistari óbundins máls og sama gildir um fræðirit hans um skáldskap. Hann gaf til dæmis út rómaða bók um Steingrím Thorsteinsson, líf hans og list (1964) og einnig má nefna Kvæðafylgsni (1979) en sú bók varð til þess að skerpa mjög sýn manna á skáldskap Jónasar Hallgrímssonar og efla áhuga á honum meðal bókmenntamanna og almennra lesenda.
Enn einu sinni gerðist Hannes síðan brúarsmiður með bók sem kom út 2011 og hann nefndi Jarðlag í tímanum, minningamyndir úr barnæsku. Þar lýsir hann af fágætri stílsnilld uppvexti sínum í Skagafirði á árunum fyrir og í seinna stríði.“
Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar eru veitt á degi íslenskrar tungu, 16. nóvember ár hvert. Í reglum mennta- og menningarmálaráðuneytis um verðlaunin segir að þau beri að veita einstaklingum er hafa með sérstökum hætti unnið íslenskri tungu gagn í ræðu eða riti, með skáldskap, fræðistörfum eða kennslu og stuðlað að eflingu hennar, framgangi eða miðlun til nýrrar kynslóðar. Ráðgjafarnefnd dags íslenskrar tungu gerir tillögu til mennta- og menningarmálaráðherra um verðlaunahafa og rökstyður val sitt. Ráðgjafarnefndin var að þessu sinni skipuð Þórarni Eldjárn rithöfundi, Kristínu Helgu Gunnarsdóttur rithöfundi og Kristjáni Árnasyni prófessor. Verðlaunahafi fær í verðlaun 700 þúsund krónur, ritið Íslenska fugla eftir Benedikt Gröndal og skrautritað verðlaunaskjal. Íslandsbanki veitir verðlaunaféð.
Í reglum mennta- og menningarmálaráðuneytis um verðlaun og viðurkenningar á degi íslenskrar tungu segir að auk Verðlauna Jónasar Hallgrímssonar sé heimilt að veita sérstakar viðurkenningar fyrir stuðning við íslenska tungu. Þjóðlagasetur sr. Bjarna Þorsteinssonar á Siglufirði hlýtur sérstaka viðurkenningu á degi íslenskrar tungu 2012.
[Mynd 1]Starfsemi Þjóðlagaseturs sr. Bjarna Þorsteinssonar á Siglufirði er meðal annars svo lýst á heimasíðu þess:
„Í Þjóðlagasetri sr. Bjarna Þorsteinssonar á Siglufirði eru íslensk þjóðlög kynnt á aðgengilegan og skemmtilegan hátt. Boðið er upp á myndbönd af fólki á öllum aldri að syngja, kveða, dansa eða leika á hljóðfæri. Sagt er frá þjóðlagasöfnun sr. Bjarna Þorsteinssonar, greint frá heimildarmönnum hans og mörgum þeim sem aðstoðuðu hann við söfnunina víða um land.
Meðal efnis sem sýnt er á myndbandsupptökum í Þjóðlagasetrinu eru rímnalög, barnagælur og þulur, sálmar og „druslur“ (eða sálmalög við veraldlegar vísur) auk þess sem leikið er á langspil og íslenska fiðlu. Þá má sjá þjóðdansa, bæði vikivaka og „gömlu dansana“. Upptökur hafa staðið yfir með hléum frá árinu 2005 til þessa dags. Gunnsteinn Ólafsson tónlistarmaður hefur stjórnað þeim í samvinnu við Dúa Landmark kvikmyndagerðarmann.
Hönnuður sýningar í setrinu er Örlygur Kristfinnsson safnstjóri. Á henni gefur að líta muni úr eigu þeirra sr. Bjarna og Sigríðar Blöndal konu hans. Sjá má sýnishorn af handritum sr. Bjarna, bæði þjóðlög og eigin tónsmíðar. Þar eru hljóðfæri sýnd og almennur fróðleikur settur fram á lifandi hátt. Setrið hefur gefið út úrval efnis á mynddiski til kennslu í grunn- og framhaldsskólum. Það stóð í fyrra að útgáfu á ævisögu sr. Bjarna Þorsteinssonar í tilefni af 150 ára afmæli hans og stendur auk þess fyrir árlegri þjóðlagahátíð á Siglufirði þar sem íslenskum þjóðlögum er gert hátt undir höfði.“
Í rökstuðningi ráðgjafarnefndar segir enn fremur:
„Þjóðlagasetur sr. Bjarna Þorsteinssonar var vígt 8. júlí 2006 og hefur allar götur síðan unnið ötullega að því að efla þennan menningararf sem tengist íslenskri tungu og orðmennt órofa böndum gegnum rímnastemmur og þjóðlög.“
Viðurkenningarhafi fær listaverk eftir Brynhildi Þorgeirsdóttur.
Á vef dags íslenskrar tungu www.menntamálaráðuneyti.is/menningarmal/dit eru frekari upplýsingar um verðlaunin og viðurkenninguna og um ýmsa viðburði undir merkjum dagsins.
