Íslensk málstöð var starfrækt 1985–2006. Málstöðin var ríkisstofnun með sjálfstæðan fjárhag og heyrði undir menntamálaráðherra. Stofnunin var skrifstofa Íslenskrar málnefndar og miðstöð þeirrar starfsemi sem málnefndin hafði með höndum.

Höfuðmarkmið Íslenskrar málstöðvar var að vinna að framgangi íslenskrar málstefnu eins og hún kom fram í lögum um Íslenska málnefnd, nr. 2/1990, þar sem grundvallarhugtök voru varðveisla og efling íslenskrar tungu. Undir þetta féllu þau tvö meginsvið sem Íslensk málstöð lagði í starfi sínu höfuðáherslu á. Annars vegar var almennt íslenskt mál og málfarsráðgjöf. Hins vegar var íðorðastarf og rekstur orðabanka.

Meginþættir í starfsemi Íslenskrar málstöðvar voru eftirtaldir:

a) Vinna að eflingu íslenskrar tungu og varðveislu hennar í ræðu og riti.
b) Vera stjórnvöldum til ráðuneytis um íslenskt mál.
c) Hafa samvinnu við stofnanir sem afskipti hafa af íslenskum manna- og staðanöfnum og þá sem mikil áhrif hafa á málfar almennings, svo sem fjölmiðla og skóla.
d) Veita opinberum stofnunum og almenningi leiðbeiningar um málfarsleg efni á fræðilegum grundvelli (einkum með hliðsjón af íslenskri málsögu, málfræði nútímamáls og málræktarfræði).
e) Gefa út rit til fræðslu og leiðbeiningar um íslenskt mál, þ. á m. stafsetningarorðabók með ritreglum og önnur hagnýt orðasöfn, og beita sér fyrir fræðslu um málið og meðferð þess, m.a. með fundarhöldum, námskeiðum og fyrirlestrum. Í þessu fólst jafnframt kynning á íslenskri tungu og málrækt gagnvart almenningi, stjórnvöldum og fræðimönnum hér á landi og erlendis.
f) Vinna að skipulagðri nýyrða- og íðorðastarfsemi í landinu, m.a. með því að reka orðabanka og nota hann til að safna saman nýyrðum og íðorðum (orðaforða í sérgreinum) og gera þau öllum aðgengileg á einum stað. Aðstoða eftir þörfum við val nýrra orða og við nýyrðasmíð. Sinna tæknilegri og málfræðilegri aðstoð við orðanefndir og aðra sérfræðinga sem fást við myndun orða til útgáfu í sérhæfðum orðasöfnum.
g) Hafa samstarf við aðrar málnefndir á Norðurlöndum og eftir atvikum við aðrar erlendar málræktarstofnanir. Hafa samstarf við norrænar og alþjóðlegar stofnanir og samtök sem sinna íðorðamálum og gefa út sérhæfð orðasöfn. Leitast að öðru leyti við að kynna sér alþjóðlegt starf til eflingar þjóðtungum.

Stofnun Orðabókar Háskólans
Árin 1918 og 1919 lagði Alþingi fram fé til undirbúnings sögulegrar íslenskrar orðabókar. Var á næstu misserum unnið að tillögum um fyrirkomulag slíks verks og lauk því árið 1920 er út kom greinargerð um tilhögun verksins og sýnishorn orðsgreina. Eitthvað var unnið við orðasöfnun næsta áratug en fjárframlög munu hafa verið naum og féll þetta orðabókarstarf niður.

Alexander Jóhannesson prófessor varð rektor Háskóla Íslands árið 1932 og tvívegis síðar. Hann hafði sýnt orðabókarmálinu áhuga og tekið þátt í blaðaskrifum um það þar sem hann setti fram ákveðnar tillögur um framkvæmd verksins. Þegar í fyrstu setningarræðu sinni vék hann að rannsókn orðaforðans og samningu vísindalegrar orðabókar um íslenskt mál en ekki komst þó neinn skriður á það að sinni.

Vorið 1943 samþykkti háskólaráð fjárveitingu sem verja átti til að vinna að meginreglum sem gilda skyldu við samningu sögulegrar orðabókar um tímabilið frá 1540 til okkar daga. Á fundi í háskólaráði hinn 29. september 1944 var svo samþykkt að ráða mann til að hefja orðtöku rita eftir fyrimælum kennara í íslenskum fræðum.

Samþykkt háskólaráðs markar upphaf starfsemi Orðabókar Háskólans. Í kjölfar hennar var Árni Kristjánsson, síðar menntaskólakennari á Akureyri, ráðinn til orðtöku og réttum tveimur árum síðar var komið á yfirstjórn orðabókarverksins. Fyrri hluta árs 1947 voru starfsmenn orðnir tveir og í ársbyrjun 1948 urðu þeir þrír er Jakob Benediktsson var ráðinn til að taka við forstöðu verksins. Má segja að þá hafi Orðabók Háskólans orðið háskólastofnun þó að það hafi ekki verið formlega staðfest fyrr en með fyrstu reglugerð um Orðabók Háskólans árið 1966.

Yfirstjórn orðabókarverksins var í öndverðu skipuð þremur prófessorum í íslenskum fræðum. Háskóli Íslands greiddi allan kostnað við undirbúning orðabókarmálsins og orðabókarstarfið fyrstu árin. En um þær mundir sem Orðabókin fékk sérstaka stjórn og fyrstu starfsmenn voru ráðnir til fastrar vinnu var sótt um fjárframlag á fjárlögum til stofnunarinnar. Það fékkst árið 1947 og skiptist kostnaður jafnt milli Háskólans og ríkisins. Smám saman óx hlutur ríkisins og loks varð orðabókarstarfið sérstakur liður á fjárlögum.

Orðabókin var upphaflega til húsa í Aðalbyggingu Háskólans en fluttist þaðan 1969 í Árnagarð við Suðurgötu þar sem hún var til 1991 þegar stofnunin fluttist í núverandi húsnæði á Neshaga 16.

Efnisöflun í sögulega orðabók
Fyrstu áratugina sem Orðabók Háskólans starfaði var aðallega fengist við efnissöfnun til sögulegrar orðabókar um tímabilið 1540 til nútímans. Nær allt prentað mál fram á 19. öld var lesið og orðtekið og mikið frá 20. öld. Allt orðtekið efni var skrifað upp á seðla og þeim raðað í stafrófsröð og hefur með þessum hætti orðið til aðalseðlasafn Orðabókarinnar, svonefnt ritmálssafn. Það er þó ekki einskorðað við prentað mál því talsvert var líka orðtekið úr handritum í Landsbókasafni, Þjóðskjalasafni og á Árnastofnun, einkum úr skjalasöfnum biskupsstólanna, svo og kvæðahandritum og syrpum eftir nafngreinda menn. Dæmi úr þessari orðtöku fylla og bæta safnið í ýmsum greinum. Í safninu eru u.þ.b. tvær og hálf milljón seðla og þeir geyma dæmi um notkun rösklega sjö hundruð þúsund orða.

Auk þessa voru skrifuð upp orð úr orðasöfnum í handritum frá síðari öldum. Þessum orðum er haldið til haga í sérstöku safni og er það eitt af sérsöfnum Orðabókarinnar. Meðal sérsafnanna er líka seðlasafn úr orðabók Jóns Ólafssonar úr Grunnavík (1705–1779) og fleiri verk.

Í sumum sérsöfnunum er efni úr mæltu máli en Orðabókin beitti sér einnig fyrir orðasöfnun úr talmáli. Sú söfnun tengdist einkum þættinum Íslenskt mál í Ríkisútvarpinu sem starfsfólk Orðabókarinnar annaðist á árunum 1955–2005. Þar var í fróðleiks skyni fjallað um hin ýmsu svið tungunnar og spurningum beint til hlustenda um orð og orðatiltæki. Með tímanum safnaðist geysimerkilegt efni í talmálssafn Orðabókarinnar og er margt af því óþekkt í öðrum söfnum hennar, t.d. vitnisburður um fjölda staðbundinna orða og merkinga. Seðlar í safninu eru hátt í tvö hundruð þúsund.

Á síðari starfsárum Orðabókarinnar var komið upp tölvuskráðu textasafni til stuðnings og viðbótar því efni sem seðlasöfnin geyma og er meginhluti þess fenginn frá bókaútgefendum og prentsmiðjum. Safnið fór mjög vaxandi og varð æ mikilvægara sem undirstaða orðabókarlýsingar og málfræðirannsókna.

Yfirlitsskrár og úrvinnsla
Árið 1982 var farið að huga að tölvuvæðingu á Orðabók Háskólans og næsta ár eignaðist stofnunin fyrstu tölvurnar. Tölvuvæðingin gjörbreytti vinnuumhverfinu á stofnuninni og opnaði margvíslega möguleika, bæði í efnisöflun og úrvinnslu efnisins en ekki síst í því sem varðar aðgengi að söfnunum. Í upphafi beindist tölvuvinnslan einkum að því að veita betri yfirsýn yfir söfn stofnunarinnar og að gera þau aðgengilegri, bæði fyrir starfsfólk og aðra. Í framhaldi af því fór fram margvísleg úrvinnsla og greining á efninu.

Fyrsta tölvuskráningarverkefnið var gerð yfirlitsskrár um ritmálssafnið, svonefndrar ritmálsskrár, sem lokið var við árið 1988. Þessi skrá hefur æ síðan verið kjarninn í gagnasöfnum Orðabókar Háskólans. Yfirlitsskrár um önnur orðasöfn fylgdu í kjölfarið.

Annað stórverkefni var tölvuskráning meginhluta notkunardæma ritmálssafnsins, sem að mestu leyti fór fram fyrir tilstyrk Lýðveldissjóðs á árunum 1995–97. Sú skráning varð síðan undirstaða nýrra verkefna, svo sem orðasambandaskrár sem unnin er upp úr dæmasafninu.

Þegar tölvuvinnsla hófst var fljótlega farið að huga að úrvinnslu efniviðarins og gerðar voru tilraunir með úrvinnslu og ritstjórn. Ritmálsskráin gerði kleift að afmarka viðfangsefnin óháð stafrófsröð og beindist tilraunin fyrst og fremst að sagnorðum. Notkunardæmi um þau voru tölvuskráð og á árunum í kringum 1990 var unnið að umfangsmikilli greiningu á setningarfræðilegum, beygingarlegum og merkingarlegum einkennum þeirra.

Þessu verkefni lauk árið 1993 með útgáfu sýniheftis með öllum sögnum á stafabilinu þa- til þjö- auk samsettra og forskeyttra sagna sem hafa þær að síðari lið. Í heftinu eru alls 113 flettur eða orðabókargreinar en talsvert fleiri orð koma við sögu þegar allt er talið. Tilgangurinn með sýniheftinu var tvíþættur. Annars vegar var því ætlað að vera prófsteinn á það hvernig söfn Orðabókarinnar og greiningaraðferðirnar dygðu þegar kæmi að því að setja saman fullbúinn orðabókartexta og kanna um leið hversu miklar viðbætur reyndust nauðsynlegar. Hins vegar var sýniheftinu ætlað að birta afraksturinn þannig að hægt yrði að fá ábendingar og athugasemdir frá væntanlegum notendum áður en lengra yrði haldið við orðabókarlýsingu.

Þýðingarstöðvar
Meðfram meginstarfi sínu tók Orðabók Háskólans að sér ýmis hagnýt verkefni sem höfðu margvíslegt fræðilegt og fjárhagslegt gildi fyrir stofnunina. Fyrsta framtakið í þessa átt fólst í rekstri tveggja þýðingarstöðva sem Orðabókin kom á fót í samvinnu við aðra aðila. Önnur þeirra annaðist þýðingar á tölvuforritum og leiðbeiningum með þeim fyrir IBM á Íslandi og síðar Nýherja. Sú starfsemi hófst árið 1984 og stóð til 1995. Hin var stofnuð árið 1990 í samráði við utanríkisráðuneytið til að þýða lög og reglugerðir Evrópusambandsins og átti Orðabókin aðild að henni til ársloka 1992.

Útgáfustarfsemi
Að lokinni ýtarlegri rannsókn á tíðni orða og ýmissa málfræðiatriða í íslensku nútímamáli gaf Orðabók Háskólans út Íslenska orðtíðnibók árið 1991. Útgáfustarfsemi á vegum stofnunarinnar hófst þremur árum fyrr þegar tímaritinu Orð og tunga var hleypt af stokkunum og síðan með útgáfu Íslenskrar orðsifjabókar eftir Ásgeir Blöndal Magnússon 1989. Viðamestu útgáfuverkefnin á vegum Orðabókarinnar voru endurútgáfur orðabóka í ritröðinni Orðfræðirit fyrri alda.

Orðabókin var samstarfsaðili Eddu hf. við 3. útgáfu Íslenskrar orðabókar sem lauk árið 2002. Annað samstarfsverkefni við Eddu var gerð orðstöðulykils að skáldverkum Halldórs Kiljans Laxness.

Tungutækniverkefni
Tungutækni og vélræn greining á textasöfnum var vaxandi þáttur í starfsemi Orðabókarinnar. Með atbeina verkefnisstjórnar menntamálaráðuneytisins í tungutækni og í samstarfi við Eddu hf. var ráðist í heildstæða beygingarlýsingu íslensks nútímamáls (BÍN) og síðan í gerð markaðrar íslenskrar málheildar (MÍM), sem fól í sér vélræna málfræðigreiningu á stóru safni fjölbreyttra texta úr nútímamáli.

Að frumkvæði menntamálaráðuneytisins og í umboði þess vann Orðabókin að því að setja saman íslenskan orðabókagrunn í orðabækur milli íslensku og annarra mála sem sérstaklega væru ætlaðar byrjendum í íslenskunámi. Verkefnið byggðist á sænska orðabókarstofninum LEXIN og var unnið í samvinnu við Aksis í Bergen þar sem unnið er að sambærilegu norsku verkefni. Þessu verkefni var ekki að fullu lokið en efniviðurinn hefur verið notaður í ýmiss konar tungutækniverkefni.

Um miðjan 10. áratuginn var lagður grunnur að íslenskum stofni í nýjar íslensk-norrænar orðabækur með norrænum fjárframlögum.  Þessi stofn varð síðan uppistaðan í flettuskrá ÍSLEX-orðabókanna sem hafist var handa við að semja nokkrum árum síðar. ÍSLEX var unnið í samvinnu við stofnanir í Bergen, Gautaborg og Kaupmannahöfn og síðar einnig í Þórshöfn og Helsinki.

Þjónusta við fræðimenn og almenning
Í húsakynnum Orðabókarinnar var góð aðstaða fyrir fræðimenn, háskólastúdenta og aðra áhugamenn til að nýta sér gögn stofnunarinnar til margvíslegra athugana og einnig var beinn aðgangur að stórum hluta gagnanna á vefsíðu Orðabókarinnar.

Höfundar ýmissa orðabóka hafa sótt efnivið í söfn Orðabókar Háskólans að meira eða minna leyti. Má þar nefna Íslenska orðabók handa skólum og almenningi sem Árni Böðvarsson ritstýrði (1963; 2. útg. 1983), Íslenska orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar (1989) , fyrrverandi forstöðumanns Orðabókarinnar, Merg málsins eftir Jón Friðjónsson (1993) og Orðastað (1994; 2. útg. 2001), Orðaheim (2002) og Stóru orðabókina um íslenska málnotkun (2005) eftir Jón Hilmar Jónsson.

Þá sinnti starfsfólk Orðabókarinnar margvíslegum fyrirspurnum frá almenningi. Sumar snertu efniviðinn í söfnunum beint en margir leituðu líka til Orðabókarinnar til að fá almennar leiðbeiningar um orðanotkun og málfar.

Ársskýrslur Orðabókar Háskólans 2004-2006

Í tilefni af aldarafmæli dr. Sigurðar Nordals prófessors, 14. september 1986, var komið á fót við Háskóla Íslands menntastofnun sem bar nafn hans. Hlutverk hennar var að efla hvarvetna í heiminum rannsóknir og kynningu á íslenskri menningu að fornu og nýju og tengsl íslenskra og erlendra fræðimanna á því sviði. Úlfar Bragason var ráðinn forstöðumaður við stofnunina frá 1. janúar 1988. Því starfi gegndi hann þar til sameining stofnananna tók gildi 1. september 2006. Þá tók hann við starfi stofustjóra alþjóðasviðs á Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Stofnunin var til húsa í Þingholtsstræti 29 í Reykjavík.

Vörður Sigurðar Nordals

2006
Stofnun Sigurðar Nordals 20 ára hinn 14. september.
Stofnun Sigurðar Nordals sameinuð Íslenskri málstöð Orðabók Háskólans, Stofnun Árna Magnússonar og Örnefnastofnun Íslands þann 1. september undir heitinu Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
Ráðstefna um íslensku sem annað mál/íslensku sem erlent mál, 17.–19. ágúst, í tilefni af 20 ára afmæli stofnunarinnar.

2005
Ný vefsíða Stofnunar Sigurðar Nordals opnuð.
Stofnunin tekur að sér skrifstofuhald fyrir Samstarfsnefnd um kennslu í Norðurlandafræðum erlendis.
Kynning á Norðurlöndum við háskóla í Shanghai og Bejing í Kína.

2004
Hinn 27. ágúst er opnaður aðgangur að vefnámskeiðinu Icelandic Online.

2003
Margmiðlunardiskurinn, Carry on Icelandic, kennsluefni í íslensku fyrir skiptistúdenta, gefinn út.

2002
Alþjóðleg ráðstefna um úrvinnslu J.R.R.Tolkiens, Halldórs Laxness og Sigrid Undset á norrænum menningararfi, 13. –14. september.

2001
Sumarnámskeið fyrir stúdenta frá Norður-Ameríku haldið í fyrsta skipti í samvinnu við University of Minnesota.
Íslenskunámskeið fyrir þátttakendur í Snorraverkefninu haldið í fyrsta skipti á vegum stofnunarinnar.
Kynning á Norðurlöndum við skóla í Japan.

2000
Alþjóðleg ráðstefna um miðlun þekkingar á landafundum norrænna manna á miðöldum, vesturförunum og landnámi Íslendinga í Vesturheimi, 31. ágúst–2. september.

1999
Alþjóðleg ráðstefna um heimildir um landnám norrænna manna við Norður-Atlantshaf og fund Ameríku, 9.–11. ágúst.

1998
Þing þýðenda íslenskra bókmennta haldið 9.–14. september
Samstarfsnefnd í kennslu í Norðurlandafræðum hérlendis styður í fyrsta skipti kynningu á Norðurlandafræðum við háskóla í Norður-Ameríku.
Vefsíða Stofnunar Sigurðar Nordals opnuð.

1997
Efnt til alþjóðlegs sumarnámskeiðs um íslenska miðaldafræði í fyrsta skipti.

1996
Alþjóðlega ráðstefna um íslenska málsögu og textafræði í tilefni af 10 ára afmæli stofnunarinnar, 14–15. september.

1995
Stofnunin fær fulltrúa í stjórn Snorrastofu.

1994
Ímynd Íslands, fyrsta smárit stofnunarinnar kemur út og hefur að geyma fyrirlestra um miðlun íslenskrar sögu og menningar.
Wagnerdagar, málþing í tilefni af frumflutningi á Íslandi á Niflungahringnum eftir Richard Wagner, haldið 23. maí og 29. maí.

1993
Hrafnkötluþing, fyrsta sagnaþingi í héraði sem stofnunin stendur að með heimamönnum, fer fram á Egilsstöðum 28.–29. ágúst.

1992
Halldórsstefna, alþjóðleg ráðstefna til heiðurs Halldóri Laxness níræðum, 12–14. júní.
Dr. Helgi Þorláksson, dósent við Háskóla Íslands, flytur fyrsta Sigurðar Nordals fyrirlesturinn á fæðingardegi dr. Sigurðar 14. september og nefnir hann: „Snorri goði og Snorri Sturluson."
Snorrastefna, fyrwsta rit stofnunarinnar kemur út.
Styrkir Snorra Sturlusonar veittir í fyrsta skipti erlendum fræðimönnum, þýðendum og rithöfundum til dvalar á Íslandi við störf sín.

1991
Menntamálaráðuneytið felur með bréfi 26. apríl stofnuninni að annast málefni sendikennslu í íslensku erlendis.
Stofnunin verður aðili að Samstarfsnefnd um kennslu í Norðurlandafræðum erlendis, samstarfsvettvangi stofnana á Norðurlöndum sem annast málefni sendikennslu.

1990
Snorrastefna, alþjóðleg ráðstefna um norræna óðfræði og goðafræði, 25.–27. júlí.

1989
Stofnunin gengst í frysta sinn fyrir alþjóðlegu sumarnámskeiði í íslensku í samvinnu við heimspekideild Háskóla Íslands.
Fréttabréf Sigurðar Nordals um íslensk fræði gefið útí fyrsta sinn og dreift til meira en þúsund stofnana og einstklinga sem fást við íslensk fræði í heiminum.

1988
Stofnun Sigurðar Nordals hefur starfsemi hinn 1. janúar í Þingholtsstræti 29.
Dr. Peter Hallberg, fv. prófessor í bókmenntafræðum við Gautaborgarháskóla, flytur fyrsta opinbera fyrirlesturinn á vegum stofnunarinnar 22. júní.
Stofnunin gengst fyrir alþjóðlegri ráðstefnu um íslensk fræði í heiminum til að marka upphaf starfsemi sinnar, 24.–26. júlí.

1987
Ákveðið að stofnunin fái til umráða húseignina Þingholtsstræti 29 í Reykjavík sem aðsetur sitt og menntamálaráðuneytið festir kaup á húsinu í því skyni. Hafið að gera endurbætur á húsinu.
Dr. Úlfar Bragason bókmenntafræðingur ráðinn til að gegna forstöðu við stofnunina frá 1. janúar 1988.

1986
Þess minnst með dagskrá í Þjóðleikhúsinu 14. september að liðin eru 100 ár frá fæðingu dr. Sigurðar Nordals. Menntamálaráðherra Sverrir Hermannsson tilkynnir að sett hafi verið á fót menntastofnun við Háskóla Íslands sem beri nafn hans.
Skipuð stjórn Stofnunar Sigurðar Nordals. Í henni eiga sæti Davíð Ólafsson, fv.seðlabankastjóri, formaður, Jónas Kristjánsson, forstöðumaður Stofnunar Árna Magnússonar og Svavar Sigmundsson dósent.

Handritaútgáfunefnd Háskólans og Handritastofnun Íslands

Þegar handritamálið var komið á rekspöl á sjötta áratugi síðustu aldar, þótti auðsýnt að mikilvægt væri að Íslendingar sýndu að þeir væru engu síður, en aðrar þjóðir, færir um að búa til prentunar vísindalegar útgáfur fornrita í samræmi við ströngustu fræðilegar kröfur. Háskóli Íslands stofnaði handritaútgáfunefnd árið 1955, og starfaði hún til ársins 1962 þegar Handritastofnun Íslands tók við hlutverki hennar. Undanfari þessarar nefndarstofnunar voru bréf sem prófessorarnir Einar Ólafur Sveinsson og Ólafur Lárusson höfðu lagt fyrir menntamálaráðherra 29. mars og 3. des. 1954 með tillögum um útgáfustarfsemi og fjárveitingar til hennar. Fjárveitingin fékkst á fjárlögum 1955, og var nefndin stofnuð í framhaldi af því. Í handritanefnd áttu sæti prófessorarnir Einar Ól. Sveinsson, Alexander Jóhannesson, Ólafur Lárusson og Þorkell Jóhannesson. Eftir lát Þorkels Jóhannessonar 1960 tók Hreinn Benediktsson prófessor sæti hans í nefndinni. Á vegum þessarar nefndar kom út ljósprentun beggja aðalhandrita Íslendingabókar með formála eftir Jón Jóhannesson, Skarðsárbók Landnámu búin til prentunar af Jakobi Benediktssyni og Dínus saga drambláta búin til prentunar af Jónasi Kristjánssyni, og eru það allt hin vönduðustu verk. Handritastofnun Íslands tók síðan við hlutverki nefndarinnar, og sjást áhrif frá stefnumörkun þeirrar nefndar í starfsemi í hennar fyrstu árin.

Hinn 14. apríl 1962 samþykkti Alþingi Lög um Handritastofnun Íslands. Samkvæmt þeim er stjórn stofnunarinnar falin sjö manna stjórnarnefnd, en rekstur hennar skal annast forstöðumaður sem jafnframt sé prófessor við heimspekideild Háskóla Íslands. Einar Ólafur Sveinsson var skipaður til þessa embættis 1. nóvember 1962, og 27. nóvember sama ár skipaði menntamálaráðherra hann formann stjórnarnefndar sem hélt fyrsta fund sinn 10. desember. Stjórnarnefndar og forstöðumanns beið það hlutverk að móta stofnuninni fræðilega stefnu og velja starfsmenn og viðfangsefni, en jafnframt að skilgreina þarfir hennar til fjár og húsnæðis. Menn gengu að þessu verkefni af kappi, og fundir stjórnarnefndar voru efnismiklir og langir, en þó tíðir. Á 51. fundi 22. maí 1967 skýrði formaður stjórnar frá því að fyrsta skóflustunga hefði verið tekin að Árnagarði, þar sem Handritastofnun var ætlaður staður. Þangað flutti stofnunin síðan í árslok 1969. Einar Ólafur Sveinsson gegndi störfum forstöðumanns og stjórnarformanns til ársloka 1970, en þá hafði stofnuninni verið valinn nýr forstöðumaður, Jónas Kristjánsson, sem hafði frá upphafi starfað sem sérfræðingur við stofnunina ásamt Ólafi Halldórssyni. Auk þeirra störfuðu þar jafnan nokkrir styrkþegar, nýútskrifaðir kandidatar eða stúdentar. Þá hafði sérfræðingum við handritarannsóknir og útgáfu einnig fjölgað, og þeir Jón Samsonarson og Stefán Karlsson verið ráðnir til þeirra starfa. Ennfremur hafði verið stofnuð þjóðfræðadeild við stofnunina með einn starfsmann, Hallfreð Örn Eiríksson.

Við Handritastofnun Íslands var mótuð sú stefna í útgáfumálum sem síðan hefur að mestu sett svip á starf Stofnunar Árna Magnússonar, en hún tók við hlutverki Handritastofnunar með lögum sem sett voru 1972, og hefur sú stefna og það starf sem unnið var við Handritastofnun borið ríkulegan ávöxt í starfi Stofnunar Árna Magnússonar.

Örnefnastofnun Íslands var komið á fót með sérstökum lögum sem samþykkt voru á Alþingi 16. mars 1998, nr. 14/1998. Þau öðluðust gildi 1. ágúst 1998 og frá sama tíma lagðist Örnefnastofnun Þjóðminjasafns af, en hún var sett á stofn með bréfi menntamálaráðherra, dags. 23. júní 1969.
Örnefnastofnun Íslands var ein þeirra fimm stofnana sem sameinuðust í Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum 1. september 2006.