Útgáfuár
2024
Tíðfordríf* Jóns Guðmundssonar lærða í útgáfu Einars G. Péturssonar er komið út í tveimur bindum. Í fyrra bindi (369 bls.) er inngangur útgefanda ásamt heimildaskrá, nafnaskrá og handritaskrá. Í seinna bindinu (119 bls.) er texti Tíðfordrífs, ásamt orðaskrá og nafnaskrá.
Í inngangi Einars er að finna afar ítarlegar skýringar á efni ritsins og varðveislu og gerð er grein fyrir leit að þeim heimildum sem Jón lærði hefur stuðst við. Texti Tíðfordrífs er varðveittur í mörgum handritum, bæði í heild og í hlutum. Vegna þess hve efnið er fjölbreytt hafa einstakir kaflar varðveist víða en Tíðfordríf er nú gefið út í heild í fyrsta sinn. Orðið „tíðfordríf“ finnst ekki í fornmáli og er sennilegast tökuorð úr lágþýsku og hefur verið þýtt „dægradvöl“. Brynjólfur biskup Sveinsson hugðist skrifa rit um fornan norrænan átrúnað sem aldrei varð. Biskupinn stóð því fyrir mikilli fræðastarfsemi og var þáttur Jóns lærða mjög mikilvægur. Um 1623 sagði Jón í Grænlands annálum að Snorri hefði aukið við þá Eddu sem Sæmundur fróði hafði sett saman. Þetta er elsta heimildin um Sæmundar-Eddu og eftir Jóni fara lærdómsmenn eins og Brynjólfur biskup.
Tíðfordríf er svar við spurningalista og því mjög sundurlaust. Í inngangi er rakin varðveisla ritsins, en handrit eru mörg og meiri hluti inngangs eru ítarlegar skýringar á texta. Fremst er um anda, engla og djöfla og vitnað í lágþýska og latneska texta, sem heimildir fundust að. Mikið er um steina og sumt áður ókunnir miðaldatextar. Efni úr Tíðfordrífi í Þjóðsögum Jóns Árnasonar er mestallt miðaldatextar. Kaflar eru um kynjadýr, Jötunheima, Grikkland og Álfheimum er lýst samkvæmt fornum sögum. Spurt er um gamalt orðafar eins og dýra heiti og skipa heiti. Kaflar eru úr þekktum ritum og nokkuð af kveðskap. Af næstum óþekktu efni hérlendis er tilvísun í lágþýska kvæðið um Reineke Fuchs, refinn hrekkvísa, og Jón Indíaprest. Margt smálegt er ónefnt.
*Um orðið tíðfordríf segir m.a. í fyrsta kafla fyrra bindis:
„Orðið „tíðfordríf“ er ekki finnanlegt í fornmáli. Elsta dæmið samkvæmt ritmálsskrá Orðabókar Háskólans (OH) er úr skýrslu um Kötlugosið 1625 eftir Þorstein Magnússon sýslumann og klausturhaldara að Þykkvabæ í Álftaveri. [...] Samkvæmt sömu heimild er tvímyndin „tíðsfordríf“ fyrst kunn í uppskrift af titilblaði á handriti með fornkvæðum í Nks. 1141, fol. frá miðjum seinni helmingi 18. aldar. Glatað forrit 1141 var skrifað að forlagi Magnúsar Jónssonar í Vigur 1699 og 1700, en uppskrifarinn er óþekktur. Orðið „dægrastytting“, sömu merkingar, kemur einnig fyrir á titilblaði annars handrits úr Vigur. Það orð er kunnugt úr fornmáli og mörg dæmi eru um það í ritum siðaskiptamanna. [...] „Tíðfordríf“ er tökuorð og er eins víst að það sé inn í íslensku komið úr lágþýsku, en ekki dönsku.“
Ítarlegri skýringar má lesa í ritinu.
Bókin er gefin út í ritröðinni Rit Árnastofnunar (Rit 116).
Í inngangi Einars er að finna afar ítarlegar skýringar á efni ritsins og varðveislu og gerð er grein fyrir leit að þeim heimildum sem Jón lærði hefur stuðst við. Texti Tíðfordrífs er varðveittur í mörgum handritum, bæði í heild og í hlutum. Vegna þess hve efnið er fjölbreytt hafa einstakir kaflar varðveist víða en Tíðfordríf er nú gefið út í heild í fyrsta sinn. Orðið „tíðfordríf“ finnst ekki í fornmáli og er sennilegast tökuorð úr lágþýsku og hefur verið þýtt „dægradvöl“. Brynjólfur biskup Sveinsson hugðist skrifa rit um fornan norrænan átrúnað sem aldrei varð. Biskupinn stóð því fyrir mikilli fræðastarfsemi og var þáttur Jóns lærða mjög mikilvægur. Um 1623 sagði Jón í Grænlands annálum að Snorri hefði aukið við þá Eddu sem Sæmundur fróði hafði sett saman. Þetta er elsta heimildin um Sæmundar-Eddu og eftir Jóni fara lærdómsmenn eins og Brynjólfur biskup.
Tíðfordríf er svar við spurningalista og því mjög sundurlaust. Í inngangi er rakin varðveisla ritsins, en handrit eru mörg og meiri hluti inngangs eru ítarlegar skýringar á texta. Fremst er um anda, engla og djöfla og vitnað í lágþýska og latneska texta, sem heimildir fundust að. Mikið er um steina og sumt áður ókunnir miðaldatextar. Efni úr Tíðfordrífi í Þjóðsögum Jóns Árnasonar er mestallt miðaldatextar. Kaflar eru um kynjadýr, Jötunheima, Grikkland og Álfheimum er lýst samkvæmt fornum sögum. Spurt er um gamalt orðafar eins og dýra heiti og skipa heiti. Kaflar eru úr þekktum ritum og nokkuð af kveðskap. Af næstum óþekktu efni hérlendis er tilvísun í lágþýska kvæðið um Reineke Fuchs, refinn hrekkvísa, og Jón Indíaprest. Margt smálegt er ónefnt.
*Um orðið tíðfordríf segir m.a. í fyrsta kafla fyrra bindis:
„Orðið „tíðfordríf“ er ekki finnanlegt í fornmáli. Elsta dæmið samkvæmt ritmálsskrá Orðabókar Háskólans (OH) er úr skýrslu um Kötlugosið 1625 eftir Þorstein Magnússon sýslumann og klausturhaldara að Þykkvabæ í Álftaveri. [...] Samkvæmt sömu heimild er tvímyndin „tíðsfordríf“ fyrst kunn í uppskrift af titilblaði á handriti með fornkvæðum í Nks. 1141, fol. frá miðjum seinni helmingi 18. aldar. Glatað forrit 1141 var skrifað að forlagi Magnúsar Jónssonar í Vigur 1699 og 1700, en uppskrifarinn er óþekktur. Orðið „dægrastytting“, sömu merkingar, kemur einnig fyrir á titilblaði annars handrits úr Vigur. Það orð er kunnugt úr fornmáli og mörg dæmi eru um það í ritum siðaskiptamanna. [...] „Tíðfordríf“ er tökuorð og er eins víst að það sé inn í íslensku komið úr lágþýsku, en ekki dönsku.“
Ítarlegri skýringar má lesa í ritinu.
Bókin er gefin út í ritröðinni Rit Árnastofnunar (Rit 116).